تضاد شكوفایی اقتصاد دانش بنیان با محدودسازی اینترنت/محسن صنیعی - عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران
ستاره صبح آنلاین-رهبری در پیام نوروزی سال 1401 را سال «تولید، دانش بنیان و اشتغال زایی» نامیدند. به رغم اینكه رهبری در این پیام اشاره كردند كه این مسئله را در حد تبلیغاتی و گذاشتن آرم برنامه ها نبینید، ولی از چند ساعت بعدازاین پیام، سراسر كشور با بیلبوردهای بزرگ با نام گذاری سال جدید پر شده است. اگر از افرادی كه دستور تهیه این بیلبوردها را داده اند، بخواهید كه مطلبی درباره تولید دانش بنیان بنویسند، احتمالاً نتیجه ای نخواهید گرفت.

آنچه از تولید دانش بنیان مفهوم می شود، تولید مبتنی بر آخرین پژوهش های علمی و تبدیل پژوهش به تولید و فرآورده و تجاری سازی آن و عرضه آن به بازار و صادرات است. شركت های دانش بنیان، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هایی هستند كه به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و درنهایت تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید كالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و باارزش افزوده فراوان (به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط) تشكیل شده و می شوند. به این ترتیب حلقه تولید دانش بنیان از چهارپایه دانشگاه و مراكز آموزشی، شركت های دانش بنیان یا پژوهشگاه ها، صنعت و نهایتاً بازار تشكیل شده است. درنتیجه الزامات تولید دانش بنیان، فراهم سازی توأمان بسترهای لازم برای دانش، پژوهش، صنعت و بازار است. نگارنده در این نوشتار، از سمت الزامات دانش و پژوهش و دانشگاه به این مسئله می پردازد. در این خصوص توجه به چند نكته ضروری است.

1- برای به روزآمد كردن دانش و پژوهش برای توسعه تكنولوژی تولید دانش بنیان، لازم است دانش در همه حوزه ها و ازجمله حوزه سیاست گذاری كلان به رسمیت شناخته شود. نمی توان در جایی كه سیاست گذاری های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی با خرد جمعی فاصله دارد، انتظار شكوفایی در اقتصاد دانش بنیان داشته باشیم. برای بها دادن به خرد و دانش لازم است دانش و دانشگاهیان ارج نهاده شوند. با شرایط امروز كه آرزوی برخی جوانان دانش آموخته كشور، مهاجرت است و حتی شرایط باعث مهاجرت جمع زیادی از استادان دانشگاه ها نیز شده است، نمی توان انتظار شكوفایی در اقتصاد دانش بنیان داشت. به عبارتی در صورتی یك اقتصاد دانش بنیان قوی شكل می گیرد كه پایه های آموزش و پژوهش قوی باشد. خوشبختانه دانشگاه ها، وظیفه آموزش و پژوهش را با همه سختی ها به خوبی انجام داده اند، ولی برای این كه به بنیان آموزش و پژوهش، بها داده شود نباید این احساس در استادان دانشگاه ها ایجاد شود كه نباید به سمت آموزش و پژوهش می آمدیم.

2- برای شكوفایی علمی لازم است به این باور برسیم كه علم و تكنولوژی مبتنی بر علم، یك اقیانوس جهانی است كه همه جهانیان در آن سهم دارند؛ بنابراین، دانشگاه ها باید بتوانند بیشترین ارتباطات جهانی را با مراكز تحقیقاتی پیشرفته در سراسر دنیا داشته باشند. برای این كار، راهی جز آزادی و توسعه اینترنت وجود ندارد. متأسفانه، گاهی دیده می شود كه همچنان در ارتباطات علمی، به خاطر این كه جزو كشورهای تحت تحریم است، ایران از امكانات پایگاه های داده بین المللی محروم می شود. امروزه اینترنت یكی از پایه های آموزش، پژوهش و حتی صنعت و تجارت است و اقتصاد دانش بنیان سخن با محدودسازی فضای اینترنت در تضاد است؛ زیرا مهم ترین پایه اقتصاد دانش بنیان اینترنت است، كما این كه بسیاری از شركت های دانش بنیان، شركت های مبتنی بر خدمات اینترنتی مانند اوبر، اسنپ، دی جی كالا، اُ كالا و ... هستند.

3- به دلیل اینكه كشور در تحریم است و امكان تبادلات پولی نیز به سختی صورت می گیرد، بنابراین نمی توان انتظار سرمایه گذاری در حوزه اقتصاد دانش بنیان داشت و مهم تر اینكه انتظار داشته باشیم كه تولیدات دانش بنیان به كشورهای جهان و منطقه نیز صادر شود.