دكتر سید مرتضی افقه استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به وجود مافیاها در اقتصاد ایران می گوید: مافیا ها سال ها است كه در اقتصاد ایران فعال هستند، آنها به دنبال بازاری می گردند كه فارغ از نظارت دولت باشد و بیشترین سود را در كمترین زمان نصیبشان كند.

این روزها واژه «مافیا» را به كرات می شنویم، اصلا هرگاه افزایش قیمت و یا كمبود كالایی رخ می دهد، به سرعت نام مافیا به میان می آید.

مثلا در روزهای اخیر افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه مركزی دام سبك كشور با بیان اینكه با مازاد و انباشتگی دام زنده مواجهیم ولی واردات گوشت انجام می شود، گفته بود: «مافیای گوشت اجازه نمی دهند قیمت گوشت قرمز در بازار كاهش یابد كه واردات ادامه داشته باشد.»

اسفند سال 1400 فاطمی امین، وزیر صمت نیز از وجود مافیای خودرو خبر داده بود. وی درباره وجود مافیای خودرو هم گفته بود: «مافیا وجود دارد، اما در جا هایی كه شاید با تصور مردم متفاوت باشد یعنی ما یك شبكه هایی داریم كه منافع این ها اجازه نمی دهد كه اتفاقات خوبی بیفتد و یك منافعی شكل گرفته است كه با منافع مردم هم راستا نیست بنابراین وظیفه ما شناسایی این ها و حل مسائل است.»

اما از مافیای گوشت و خودرو كه بگذریم، چندی پیش با خبر گرانی برنج، نام مافیای برنج نیز بر سر زبان ها افتاد و گفته می شد كه وقتی برنج با افزایش قیمت قابل توجه ای به فروش می رسد یعنی اخلالی وجود دارد و یا احتكار انجام شده و دخالت های مافیایی در حال وقوع است.

البته وجود مافیا در اقتصاد صحبت دیروز و امروز نیست و از گذشته تا كنون بسیاری از مسئولان از وجود مافیاهای متفاوت در بخش های مختلف اقتصاد سخن گفته بودند.

حال پرسش مهم این است كه مافیاها از كجا شكل می گیرند و چگونه می توان قدرت و نفوذ آنها را در اقتصاد كاهش داد؟ مرتضی افقه، اقتصاددان در پاسخ به این پرسش به «ابتكار» گفت: پیش از پاسخ به این پرسش باید بگویم كه دولت وظیفه حل مشكلات و مسئله را دارد و نباید به هنگام ایجاد یك چالش فقط بیاید و بگوید كه مقصر این شرایط مافیاها.

هستند زیرا مردم انتظار دارند كه حتی اگر مافیای وجود دارد دولت پاسخ بدهد كه اولاً چرا مافیا در اقتصاد به وجود آمده و بعد از آن بگویند كه چرا مافیا ها انقدر توانسته اند در اقتصاد نفوذ پیدا كنند و به راحتی قیمت ها و بازارهای اقتصادی را در مسیر دلخواه خودشان قرار دهند.

اكنون قدرت مافیا ها در حد یك دولت است، معمولاً دولت ها با سیاست های پولی و مالی بر اقتصاد و قیمت ها تاثیرگذار خواهند بود اما ما می بینیم اكنون مافیا ها در حدی هستند كه با دولت رقابت كرده و به راحتی مسیر حركتی قیمت ها را تغییر می دهند. بنابراین دولت باید به جای این كه تنها به وجود مافیا اشاره كند به پرسش های مهم تری پاسخ بدهد.

اما درباره اینكه چگونه مافیا در اقتصاد شكل می گیرد باید بگویم كه وقتی شرایط اقتصادی وخیم می شود و دولت هم نتواند كاری از پیش ببرد خلاء هایی ایجاد می شود و عملاً افرادی از این خلاها سوءاستفاده می كنند.

این افراد برای اینكه به ثروت های هنگفتی برسند بررسی می كند كه كدام بخش از اقتصاد آنها را سریعا به بیشترین سود می رساند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مافیا ها به دلیل سیال بودن ثروت های شان به سرعت می توانند از یك بازار به بازار دیگر كوچ كنند و ریتم آن بازار را در دست بگیرند.

البته دولت می تواند با افزایش نظارت ها و محدودیت ها در بخش های مختلف اقتصاد میزان فعالیت آنها را كنترل كرده و در بسیاری از موارد نفوذ و قدرت شان را در اقتصاد كاهش دهد.

افقه اظهار كرد: مافیا ها سالهاست كه در اقتصاد ایران فعال هستند همانطور كه اشاره كردم آنها به دنبال بازاری می گردند كه فارغ از نظارت دولت باشد و بیشترین سود را در كمترین زمان نصیبشان كند.

این اقتصاددان افزود: خلاءهای نظارتی و بی تدبیری ها در اقتصاد باعث می شود كه مافیا ها فعال در بازارها باشند به گونه ای كه دولت هم حریف آنها نمی شود.

همان طور كه اشاره كردم دولت نباید بگوید چالش ها تقصیر مافیا است بلكه باید پاسخ بدهد كه چرا نتوانسته حریف مافیاها برای كنترل قیمت به نفع مردم شود.

راهی برای ایجاد محدودیت بر سر راه مافیاها

این استاد دانشگاه با اشاره به راهكارهایی برای كنترل رفتار مافیا ها و كاهش نفوذ آنها در اقتصاد ادامه داد: متاسفانه شك و شبهه هایی وجود دارد كه برخی از این مافیاها به قدرتهای سیاسی وصل باشند.

به هرحال دولت دستگاه های نظارتی قوی دارد و قاعدتاً باید بتواند به راحتی مافیا ها را شناسایی كند و مانع از فعالیت شان بشود.

به لحاظ اقتصادی دولت می تواند با افزایش محدودیت هایی همچون وضع مالیات های سنگین در بخش های مختلف اقتصادی تا حدودی مانع از فعالیت سودجویان شود.

از سوی دیگر همانطور كه اشاره كردم دولت دستگاه های نظارتی قوی دارد و می تواند با برنامه های منظم به شناسایی این افراد بپردازد و مانع از ادامه فعالیت آنها شود.

روش پلیسی به تنهایی پاسخگو نیست

وی در پاسخ به این پرسش كه آیا برخوردهای قهری و پلیسی می تواند سبب كاهش نفوذ مافیا ها در اقتصاد شود یا خیر گفت: ما تا كنون مجازات هایی همچون اعدام و یا زندانی های طولانی مدت را برای مفسدان اقتصادی در نظر گرفته ایم و عملا اگر وضعیت بدتر نشده اما بهتر هم نشده است.

روش های پلیسی می تواند تاثیرگذار باشد اما به شرط اینكه در كنار آنها اقداماتی همچون اقدامات نظارتی و ایجاد محدودیت های اقتصادی وجود داشته باشد.

وی در پایان افزود: بگیر و ببند در برابر مافیاها به تنهایی فقط صورت مسئله را پاك می كند و هیچ اتفاق خاصی رخ نمی دهد، تجربه گذشته این مسئله را به خوبی تایید می كند.