اهواز - ایرنا - رییس دانشكده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینكه شاهد «فاجعه متروپل» دیگری در بخش آب هستیم، گفت: حوضه رودخانه مارون دچار تنش است و نمی تواند آب تالاب بین المللی شادگان را تامین كند، بنابراین نباید سد جدید مارون2 را احداث كرد.

به گزارش خبرنگار ایرنا، مهدی قمشی روز سه شنبه در نشست تخصصی «اثرات احداث سد مارون2 از بهبهان تا شادگان» در سالن آمفی تئاتر دانشكده كشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز، شرایط پایین دست حوضه رودخانه مارون-جراحی، را تشریح كرد و افزود: یكی از اهداف این رودخانه تامین حقابه تالاب شادگان است و از نظر اكولوژیكی و تاریخی منبع اصلی تغذیه تالاب به شمار می رود.

وی با اشاره به ویژگی های تالاب بین المللی شادگان به عنوان بزرگ ترین تالاب كشور، اضافه كرد: این تالاب 537 هزار هكتار وسعت دارد كه به دلیل داشتن گونه های منحصربفرد گیاهی و جانوری برای ما ارزشمند است، این تالاب شامل 110 گونه گیاهی، 174 گونه پرنده، 40 گونه پستاندار، 36 گونه ماهی و 46 گونه ماهی دریایی است.

قمشی ادامه داد: با توجه به كاهش ورودی آب شیرین به تالاب شادگان، در حال حاضر زهاب های نیشكر وارد آن می شود كه باعث شوری محیط و ایجاد بلورهای نمكی شده است، البته معتقدم ورود زهاب به این تالاب مشابه حالت احتضار بوده و بهتر از مرگ است.

وی اظهار داشت: شوری (EC) آب رودخانه جراحی در سال های 46 تا 96 از 2 هزار و 700 میكروموس به چهار هزار و 800 میكروموس افزایش یافته كه برای نخیلات در پایین دست این رودخانه بسیار نگران كننده است و باعث مرگ تدریجی آنها می شود.

حقابه تالاب شادگان 69 درصد مواقع تامین نمی شود

رییس دانشكده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز نیاز محیط زیستی رودخانه جراحی را یك میلیارد مترمكعب عنوان كرد و گفت: نیاز آبی تالاب شادگان در ترسالی، 1.6 میلیارد مترمكعب، در سال های نرمال 1.5 میلیارد مترمكعب و در خشكسالی 1.3 میلیارد مترمكعب برآورد شده اما این تالاب 69 درصد مواقع قادر به دریافت حقابه متوسط خود نیست.

وی افزود: رودخانه جراحی كه از پیوستن رودخانه های مارون و اعلی (الله) تشكیل می شود، 62 درصد این رودخانه از مارون است بدین ترتیب معادل 800 میلیون مترمكعب حقابه تالاب باید از مارون تغذیه شود، این در حالیست كه وضعیت این رودخانه در سال های اخیر بحرانی تر شده است.

قمشی اضافه كرد: در حوضه مارون برای 2.1 میلیارد مترمكعب مصارف مختلف تعریف شده ، این در حالیست كه این حوضه اكنون توانایی تامین این مصارف را ندارد و بخشی از مصارف از رودخانه كارون تامین می شود. بنابراین حوضه مارون در حال حاضر دچار استرس است و چند سال است كه نمی تواند آب تالاب شادگان را تامین كند.

وی ادامه داد: حد تنظیم رودخانه برای سد مارون یك، 100درصد است و این سد می تواند حجمی بیش از آورد را كنترل كند به همین دلیل این سد حتی در سال های نرمال نیز پر نمی شود و نمی توان از همه ظرفیت آن استفاده كرد بنابراین ساختن سد جدید (مارون2) معنی و مفهومی ندارد مگر اینكه سد مارون یك خالی شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران بیان كرد: بر اساس شاخص سازمان ملل، باید برای 40 درصد آورد رودخانه برنامه ریزی كنیم در حالیكه ما 80 درصد آورد رودخانه را استفاده می كنیم به همین دلیل آبی برای محیط زیست و حقابه پایین دست باقی نمی ماند و رودخانه هیچوقت نتوانسته وظیفه خود را در تامین حقابه تالاب انجام دهد.

وی بحران آب را به «فاجعه فروریزش برج متروپل آبادان» تشبیه كرد و گفت: ما شاهد «فاجعه متروپل» دیگری در بخش آب هستیم، صدای برج متروپل آبادان را همه شنیدند اما در منابع آب متروپل های زیادی داریم كه باید صدایشان شنیده شود و اصلاح شوند، صدای این متروپل ها شبیه وضعیت آب شرب خوزستان، صدای كشاورزان و پیشروی آب شور دریاست.

قمشی ، گفت :بی خردی در حكمرانی آب در كشور موج می زند، در خوزستان به كشاورزان بگوییم آب نیست اما آب را از بالادست منتقل كنیم؛ نمی شود به افغانستان و تركیه بگوییم آب را رها كنند اما خودمان تالاب ها را خشك كنیم؛ نمی شود زمانی كه در خوزستان مردم برای داشتن آب شرب با مشكل مواجهند با آب انتقالی از خوزستان آب شرب و گردشگری سایر استان ها را تامین كنیم و نمی شود در خوزستان برنجكاری را ممنوع كنیم در حالیكه با آب انتقالی در بالادست برنجكاری كنیم؛ اینها پارادوكس هایی است كه وجود دارد و باید حل شود.

به گفته وی، پول سدسازی را می شود صرف امور بهتری كرد و به سمت مدیریت تقاضا و افزایش بهره وری و راندمان آب برویم.

وی با بیان اینكه استان كهگیلویه و بویراحمد نیز حق استفاده از آب مارون را دارد، ادامه داد: همه ما یك كشور هستیم، بنابراین باید آمایش سرزمین مدنظر قرار گیرد یا كاری كه از قبل اجرا و سرمایه گذاری شده مورد توجه قرار گیرد تا برای كشور هزینه مازادی نداشته باشد.

تشدید خشكسالی در پایین دست مارون

شاهین كوه بزن كارشناس آب و سدسازی نیز در این نشست با بیان اینكه سد مارون2 خشكسالی را در پایین دست تشدید می كند، گفت: با ساخت این سد شوری آب تا پنج برابر افزایش می یابد و نیمی از زمین های كشاورزی با بی آبی مواجه می شوند.

وی افزود: این نشست، مناظره بین ذینفعان سد مارون2 در خوزستان و كهگیلویه نیست بلكه گفت وگوی كارشناسی با هدف تامین منافع ملی است چرا كه شاید برای اولین بار است كه همه كارشناسان (دولتی و سمن ها) اتفاق نظر دارند كه احداث سد مارون2 به لحاظ زیست محیطی و منابع آبی دارای نكات منفی قابل توجهی است.

وی با بیان اینكه سمن های كهگیلویه و بویراحمد نیز اذعان داشتند كه احداث این سد ضربه جبران ناپذیری به اكوسیستم مارون و تالاب شادگان وارد می كند، اضافه كرد: باید به حقی كه استان كهگیلویه و بویراحمد درباره ساخت سد مارون2 برای خود قائل است توجه شود، كه علت آن یكی احساس فقر و محرومیت شدید در این استان و مطالبه برای ایجاد اشتغال و فرصت است و دیگری اینكه آنها معتقدند تالاب شادگان اكنون هم در اثر مدیریت غلط دچار استرس و وضعیت نامطلوبی است و با این نگاه سعی می كنند از آثار منفی مارون2 گذر كنند. بنابراین برای رفع مشكل محرومیت باید حتما چاره اندیشی شود كه گردشگری می تواند یكی از راهكارها باشد.

كوه بزن تاكید كرد: برای بهبود سیستم رودخانه مارون و حیات تالاب شادگان بعنوان زیستگاه مهم كشور نیز باید چاره اندیشی كرد و سرمایه گذاری برای كاهش مصرف انجام داد.

وی با مقایسه داده های سد مارون2 با سد مارون یك، توضیح داد: حوضه سد مارون2، یك سوم حوضه مساحت سد مارون یك است و ارتفاع حوضه مارون2 بیشتر از مارون یك است به همین دلیل در مارون2 با توجه به كد ارتفاعی بالاتر، بارش و برف بیشتری داریم در نتیجه تضمین آب بالاتر نسبت به حوضه حد فاصل مارون یك و 2 خواهیم داشت.

كوه بزن افزود: متوسط ورودی سد مارون یك، 44 مترمكعب برثانیه، معادل آورد سالانه 1.4 میلیارد مترمكعب و ورودی سد مارون2 حدود 18 مترمكعب برثانیه معادل آورد سالانه 967 میلیون مترمكعب است به این معنی كه درصد تحقق دبی های بالاتر از متوسط در سد مارون2 حدود 60 درصد و در مارون یك حدود 40 درصد است.

وی ادامه داد: به عبارت ساده تر آب در مارون2 تضمین شده تر است به این معنی كه اگر سد مارون2 را احداث كنیم با درصد تضمین بالایی آورد سد مارون یك را تقلیل قابل توجهی می دهد و اثرات خشكسالی را شدیدتر می كند بنابراین در تضمین آب كشاورزی دچار اختلال جدی می شویم. برآورد من طبق جداول گزارش ها این است كه سد مارون2 اثر 50 درصدی بر كاهش تضمین سد مارون یك می گذارد.

سد معیوب؛ نیروگاه شكست خورده

مدیرعامل اسبق شركت بهره برداری از شبكه های آبیاری كرخه و شاوور با بیان اینكه تولید رسوب و فرسایش در سد مارون2 با توجه به توپوگرافی خیلی بالاست، اظهار داشت: مفهومش این است كه اگر سدی با مخزن 135 میلیون مترمكعب بسازیم، 50 درصد حجم مخزن غیرمفید است كه در سدسازی چنین سدی معیوب به شمار می آید.

كوه بزن افزود: نسبت امكان تولید انرژی در یك سال در سد مارون2 نشان می دهد كه در یك سوم سال امكان بهره برداری انرژی از این سد داریم، چرا كه نیروگاه این سد بر روی آب سرریز ساخته شده، بنابراین این نیروگاه قطعا یك نیروگاه شكست خورده است و ارزش سرمایه گذاری هم ندارد به دلیل اینكه با توجه به روند و اثرات خشكسالی آمار روبه كاهش است و قطعا نیروگاه پربازدهی نخواهد بود.

وی یكی از اهداف سد مارون2 را كنترل سیلاب حدفاصل سدهای مارون 2 و یك، دانست و اضافه كرد: حداكثر 2هزار هكتار اراضی كشاروزی حاشیه رودخانه و 2 تا 10 روستای كم جمعیت در معرض سیلاب قرار می گیرند كه در مقابل هزینه بالای سدسازی خروجی كوچكی است.

كوه بزن ادامه داد: آب رودخانه مارون بعد از ساختگاه سد مارون2 از كیفیت بالایی با (EC) 400 میكروموس برخوردار است و بعد از آن رودخانه های شور وارد می شود كه باعث كاهش كیفیت آب می شوند بنابراین در صورتی كه سد مارون2 ساخته شود كیفیت آب به دلیل بالارفتن شوری (EC) در سد مارون یك به بالای 2 هزار و 500 میكروموس در مخزن سد تثبیت می شود، بدین ترتیب شوری (EC) در بهبهان به بیش از چهار هزار میكروموس افزایش خواهد یافت.

وی با اشاره به اینكه20 درصد مساحت آبریز سد مارون2 در كهگیلویه و 80 درصد آن در خوزستان است، گفت: اگر چه در گزارش ها گفته می شود اراضی هدف سد مارون2 (دهدشت و چرام) برای توسعه 20 تا 30 هزار هكتاری است اما واقعیت این است كه به دلیل منطقه كوهستانی و كلاس پایین، حداكثر اراضی 18 هزار هكتار بیشتر نیست.

كوه بزن، اراضی تحت پوشش سد مارون یك را حدود 110 هزار هكتار زمین كشاورزی عنوان كرد و اظهار داشت: احداث سد مارون2 و استرسی كه به سد مارون یك وارد می كند، تضمین كشاورزی را به 50 درصد می رساند به این معنی كه نیمی از اراضی پایین دست سد مارون یك آب آبیاری نخواهند داشت یا كشت خود را از دست می دهند، به عبارت ساده تر اگر 18 هزار هكتار كشاورزی در سد مارون2 محقق شود، در اینصورت 50 هزار هكتار كشاورزی در سد مارون یك با اختلال جدی و عدم كشت مواجه خواهد شد.

وی تصریح كرد: تالاب شادگان در حال حاضر از نظر ورودی وضعیت نامناسبی دارد و در صورتی كه با ساخت سد مارون2 حدود 150 میلیون مترمكعب آب از دست برود، این زیستگاه را به طور كامل و برای همیشه از دست خواهیم داد.

انتقال آب میان حوضه ای در سد مارون2

كارشناس ژئوتكنیك در پروژه های سد و نیروگاه همچنین در این نشست، ساخت سد مارون2 را به نوعی طرح انتقال آب بین حوضه ای عنوان كرد.

حمیدرضا یاقوتی گفت: یكی از اهداف سد مارون2، تامین آب برای توسعه كشاورزی در دهدشت و چرام در استان كهگیلویه است كه این منطقه در حوضه رودخانه خیرآباد قرار دارد، بنابراین این طرح انتقال آب بین حوضه ای خواهد بود.

وی با اشاره به اهداف سد كوثر برای تامین آب شرب، افزود: در صورت توسعه كشاورزی در دهدشت، پساب كشاورزی وارد رودخانه خیرآباد و مخزن سد كوثر می شود و شوری (EC) آن را كه اكنون حدود یك هزار و 200 میكروموس است، افزایش خواهد داد.

یاقوتی با تاكید اصلاح الگوی كشت، اضافه كرد: توسعه دامداری و گردشگری در دهدشت می تواند به عنوان راهكار موردتوجه قرار گیرد.

بزرگ ترین كانون ریزگرد

كارشناس جغرافیای طبیعی با گرایش ژئومورفولوژی همچنین در ادامه این نشست، نسبت به افزایش تبخیر و كاهش كیفیت آب سد مارون یك، بعد از ساختن سد مارون2 هشدار داد.

حمید بابلی موخر افزود: سد مارون یك در محاصره سازند نمكی گچساران است و رودخانه هایی كه پایین تر از سد مارون2 وارد مخزن سد مارون یك می شوند، كیفیت نامناسبی دارند كه این مساله می تواند دریاچه سد مارون یك را در آینده به دریاچه باتلاقی تبدیل كند.

وی اضافه كرد: در صورت احداث سد مارون2، ارتفاع دریاچه سد مارون یك كاهش یافته و به تبع آن میزان تبخیر و غلظت آب افزایش یافته و كیفیت كم می شود كه با پیش بینی تغییر اقلیم و افزایش دما این شرایط در آینده نگران كننده تر است.

بابلی موخر ادامه داد: در مطالعات مخزن سد مارون یك را 1.6 میلیارد مترمكعب درنظر گرفته بودند اما بعدها متوجه شدند كه این سد تنها توان 1.2 میلیارد مترمكعب را دارد، این مساله از زمان آبگیری سد نیز تایید شد چرا كه از زمان بهره برداری تاكنون این سد فقط در سال 98 كه با سیلاب بی سابقه روبرو بودیم، سرریز كرد، به این معنی كه هنوز به مرحله تكمیل ظرفیت نرسیده و نباید سد دیگری ساخته شود.

به گفته وی، رودخانه مارون اكنون به یك جوی آب تبدیل شده و نمی تواند حقابه تالاب شادگان را نیز تامین كند.

وی همچنین گفت: محل ساخت سد مارون2 ، پوشیده از جنگل های وسیع بلوط است كه با آبگیری سد همه آنها زیر آب می رود و اثرات منفی خواهد داشت كه در هیچ كجای دنیا این حجم از تخریب پذیرفته شده نیست.

بابلی موخر با انتقاد از تبدیل اراضی دیم به اراضی آبی در طرح سد مارون2، افزود: در حالیكه باید كشاورزی در كشور رو به كاهش رود، با ساخت سد مارون2 قرار است كشاورزی آبی توسعه یابد كه احتمالا به كشت هندوانه و كشت های پرآب بر اختصاص خواهد یافت.

وی با بیان اینكه بخش هایی از كهگیلویه مخالف ساخت سد مارون2 است، اظهار داشت: اینگونه نیست كه استان كهگیلویه از آب رودخانه مارون محروم باشد و در حال حاضر این استان به اشكال مختلف اعم از پمپاژ و انتقال آب از آب این رودخانه استفاده می كند.

بابلی موخر اضافه كرد: در پایین دست سد مارون2، بهبهان، دشت جایزان، بخشی از رامهرمز، رامشیر و شادگان قرار دارند كه از آب این سد استفاده می كنند و نمی توان بار اضافه ای به آن تحمیل كرد.

این كارشناس، با اشاره به ساخت پالایشگاه گاز بیدبلند 2 ، ادامه داد: آمایش سرزمین در كشور ما فراموش شده، با ساخت این پالایشگاه در بهبهان مخالف بودیم چرا كه صنایع بزرگ باید در كنار آب های آزاد ساخته شود اما اكنون این صنعت احداث و احتمال دارد پتروشیمی نیز ساخته شود.

وی، هور و باد را ویژگی های خوزستان دانست و گفت: در صورتی كه حقابه تالاب ها تامین نشود و این تالاب ها خشك شود، بادها می توانند بسیار آسیب زا شوند و علاوه بر گرد و خاك، املاح و نمك را نیز منتقل كنند.

بابلی موخر با بیان اینكه رودخانه مارون مسئولیت اصلی تامین حقابه تالاب شادگان را دارد، افزود: اگر تالاب شادگان خشك شود تبدیل به بزرگ ترین كانون ریزگرد شده و اثراتش نه فقط برای خوزستان، بلكه برای تمام كشور خواهد بود.

وی با تاكید بر توجه به آمایش سرزمین و ظرفیت های محیطی، اظهار داشت: استان كهگیلویه ظرفیت بالایی برای دامپروری، گردشگری و اكوتورسیم دارد كه باید بر روی این موارد سرمایه گذاری شود.

بر اساس این گزارش، نشست تخصصی «اثرات احداث سد مارون2 از بهبهان تا شادگان» توسط كانون محیط زیست دانشگاه شهید چمران با همكاری انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان برگزار شد.

سد مارون 2 ( سد آبریز) بعد از سد مارون، دومین سد بر روی رودخانه مارون خواهد بود كه در استان كهگیلویه و بویراحمد احداث می شود. این سد قرار است 150 متر ارتفاع و 177 میلیون مترمكعب ظرفیت ذخیره آب داشته باشد. سد مارون2 با واكنش خوزستانی ها مواجه شده كه معتقد هستند آب شرب و كشاورزی و محیط زیست هفت شهرستان تحت تاثیر ساخت این سد قرار می گیرد و حقابه تالاب بین المللی شادگان از رودخانه نیز قطع می شود.

اشرفی مدیركل حفاظت محیط زیست خوزستان یك ماه پیش گفته بود: در نشست كمیته ارزیابی سد مارون2 در سازمان حفاظت محیط زیست در اواخر سال گذشته، مخالفت خود را با ساخت این سد اعلام كردیم اما سازمان حفاظت محیط زیست با ساخت این سد موافقت ضمنی كرده و قرار است بعد از برطرف كردن ایرادهای گزارش ارزیابی، مجوز محیط زیستی ساخت این سد صادر شود.

برچسب ها
- دانشگاه شهید چمران اهواز
- كهگیلویه و بویراحمد
- خوزستان
- سازمان آب و برق خوزستان
- اهواز
- وزارت نیرو