دکتر یدالله مهرعلیزاده، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز و مدیرعامل شرکت دانش بنیان جندی شاپور خوزستان در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده است، به تشریح ویژگی ها، الزامات و کارکردهای انقلاب صنعتی چهارم می پردازد. متن یادداشت دکتر یدالله مهرعلیزاده به شرح زیر است: در زمینه های مقابله با تحریم مانند کک نفتی، مته حفاری جهاددانشگاهی خوزستان، (...)

دکتر یدالله مهرعلیزاده، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز و مدیرعامل شرکت دانش بنیان جندی شاپور خوزستان در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده است، به تشریح ویژگی ها، الزامات و کارکردهای انقلاب صنعتی چهارم می پردازد.

متن یادداشت دکتر یدالله مهرعلیزاده به شرح زیر است:

در زمینه های مقابله با تحریم مانند کک نفتی، مته حفاری جهاددانشگاهی خوزستان، تلمبه SRP پمپ درون چاهی دانشگاه شهید چمران اهواز، تجارب تنظیم بازار خوزستان و شبکه مافیایی رانت در کنار فناوری های پیشرفته استان، نظام جامع مالیاتی کشور، بررسی تجربه نظام تسهیلات دهی و سرمایه گذاری شرکت ها در ایران و خوزستان، وضعیت فناوری ها و تولیدات و صادرات وابستگی به دانش فنی در شرکت شهرک های صنعتی کشور و خوزستان و از همه مهم تر چگونگی ارتباط نظام کنونی برنامه ریزی کشور و استان خوزستان با تحولات صنعتی و تولیدی، تجربه های مختلف علمی و پژوهشی در کشور وجود دارد که قابل بررسی است.

با توجه به تجربه دیگر کشورها و اتفاقات و رویدادهای مهمی که در چند سال اخیر در سطح بین المللی رخ داده، در حوزه های پژوهشی کشورمان از نظر نسل صنعتی 4 و الزامات این نسل که بتواند ابعادی از پژوهش مانند عمق، پیچیدگی، تنوع و زنجیره ارزش را در مگاپروژه ها دنبال کند، با چالش های اساسی روبرو هستیم.

در تشریح ابعاد انقلاب صنعتی چهارم به بیان ویژگی های چهار نسل انقلاب صنعتی می پردازیم.

نخستین انقلاب صنعتی از اواسط سده هجدهم (حدود 1760 میلادی) تا نوزدهم در اروپا و آمریکا رخ داد. طی این دوره، جوامع عمدتاً کشاورزی و روستایی تبدیل به جوامع صنعتی و شهری شدند. صنعت نساجی و آهن به همراه ماشین بخار، نقش محوری در این انقلاب صنعتی ایفا کرد.

دومین انقلاب صنعتی، بین 1870 و 1914، تا آستانه جنگ جهانی اول، رخ داد. در این دوره صنعت نفت، صنعت فولاد و صنعت برق پدیدار شد و با استفاده از نیروی برق، فرایند تولید انبوه شکل گرفت. مهمترین اختراعات این دوره عبارت بودند از تلفن، چراغ برق، ضبط صوت و موتور احتراق درون سوز.

سومین انقلاب صنعتی موسوم به انقلاب دیجیتال، مربوط به تحول فناوری های الکتریکی و مکانیکی آنالوگ به فناوری های دیجیتال می شود. طلیعه این انقلاب از بعد از جنگ جهانی دوم با ابداع ترانزیستور شروع می شود؛ اما تحول اساسی از دهه 1980 به بعد رخ می دهد. پیشرفت های انقلاب دیجیتال عبارتند از رایانه شخصی، اینترنت و فناوری های اطلاعات و ارتباطات.

تعبیر انقلاب صنعتی چهارم، نخستین بار در کنفرانس داووس سال 2016 به کار گرفته شد. کلاوس شواب، بنیانگذار و مدیر ارشد کنفرانس داووس، در کتاب «انقلاب صنعتی چهارم» وجه تمایز آن از انقلاب های پیشین را تشریح کرده است. انقلاب صنعتی چهارم، چهارمین دوره اصلی از بدو انقلاب صنعتی است. این دوره با ظهور فناوری هایی مانند iPhone ، iPad ،   Kindle، 4G ، Uber ، Airbnb ، Android و ... که فاصله میان سپهرهای فیزیکی، رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف می کنند، مشخص می شود. این دوره با ظهور فناوری های نوین در چند حوزه رباتیک، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، نانوتکنولوژی، پردازش کوانتومی، زیست فناوری، اینترنت اشیا و خودروهای خودران همراه است. این انقلاب، کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول می کند.

شهرهای هوشمند، صنعت هوشمند، کشاورزی هوشمند، حمل و نقل هوشمند و بهداشت و درمان هوشمند مصادیقی از پیشرفت های انقلاب صنعتی نسل 4 هستند و بلاک چین یا پلتفرم های مالی و ارز دیجیتال و دیگر حوزه های زندگی به وجود خواهند آمد. در واقع به زبان ساده می توان این چنین بیان کرد که بلاک چین یک پایگاه توزیع داده مبتنی بر اجتماع میلیون ها نقطه اشتراک است که به صورت هم زمان داده هایی در آن ثبت و اصلاح می شود که می توان با بهره گیری از این پلتفرم باز، آزاد و در عین حال پیچیده، به تبادلات مالی، علمی و اطلاعاتی پرداخت که از مهمترین فناوری های مبتنی بر پلتفرم بلاک چین می توان به ارزهای دیجیتال رمزنگاری شده همچون بیت کوین اشاره کرد.

در چند سال اخیر ارزهای دیجیتال رمزنگاری شده بسیاری همچون بیت کوین، مونرو، ریپل و اتریوم از محبوبیت و استقبال بی نظیری برخوردار شده و کاربران بسیاری در جهان به دنبال استخراج و تبدیل پول های خود به ارزهای دیجیتال هستند؛ چراکه این روزها بسیاری از افراد با خرید و استخراج این ارز توانسته اند به پول زیادی دست پیدا کنند. در حال حاضر سامانه های اداری و بانک ها در معرض جرائم سایبری قرار دارند؛ اما بلاک چین می تواند جلوی همه آن ها را بگیرد. بلاک چین می تواند با استفاده از جایگزین کردن پردازش های موجود پیچیده ، تمام تراکنش های انجام شده را ضبط و نگهداری کند.

به طور کلی سه محور اصلی انقلاب صنعتی 4 عبارتند از حوزه فیزیکی، زیستی و دیجیتال، اما این انقلاب صنعتی دارای یک زیرساخت فلسفی، اجتماعی و مدیریتی است. زیرا درصدد است نظام کنونی تولید معرفت، ثروت، قدرت و منزلت اجتماعی را بازسازی کند. بنابراین انقلاب صنعتی 4 دارای چند ویژگی شامل یک فرایند تولید، یک نظام تجمع سرمایه، مجموعه مقررات، روش ها و ارزش ها، نظام اجتماعی سازی افراد و گروه ها و جامعه و یک تشکل اجتماعی که به حسب ضرورت چهار عامل فوق را در بر می گیرد.

در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان برای استقبال از این تغییر بسیار مهم فلسفی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی سندهای مفصلی در دست تهیه است تا بتوانند در آینده این تحولات سهمی داشته باشند. مع الوصف فهم صحیحی از انقلاب صنعتی در کشور وجود ندارد. زیرا با توجه به ویژگی هایی که این انقلاب در جهان پدید آورده است، آن را از دیگر انقلاب های صنعتی گذشته متمایز می کند. از جمله، تغییرات عمیق و نظام مند.

اگر شهر دیترویت آمریکا را نماد انقلاب صنعتی سوم در نظر بگیریم، مشاهده می کنیم که سه شرکت بزرگ خودروسازی این شهر با 1.2 میلیون کارمند، فروشی معادل 250 میلیارد دلار داشتند، اما اگر سیلیکون با شرکت های مطرحی همچون مایکروسافت، اپل، گوگل، و ... نماد انقلاب صنعتی چهارم باشد، مشاهده می کنیم که سه شرکت بزرگ این شهر با 137 هزار کارمند، فروشی معادل 247 میلیارد دلار دارند. بنابراین، یک تحول عظیمی در حال رخ دادن است که تأثیرات شگرفی در اقتصاد و اشتغال دارد.

ویژگی دیگری که انقلاب صنعتی چهارم را متمایز می سازد، گسترش نابرابری بین اقتصادها است؛ بدین صورت که به واسطه فناوری های ایجادشده در این انقلاب، کارکنان دانشی با دستمزدهای بالا در برابر کارکنان غیردانشی قرار می گیرند که این امر باعث از بین رفتن بسیاری از مشاغل خواهد شد. وجه دیگر این نابرابری مربوط به صاحبان پلتفرم در برابر کاربران پلتفرم است. به عبارت دیگر، قدرت در آینده از آن کسانی است که صاحب پلتفرم هستند و نه کاربر صِرف آن. چراکه، یکی از موضوعات اصلی در انقلاب صنعتی چهارم پلتفرم ها هستند که به واسطه در کنار هم قرار گرفتن چند فناوری نیاز را به امکان متصل می کنند، یعنی مصرف کننده به تولیدکننده وصل می شود.

ایران در کجای انقلاب صنعتی چهارم قرار دارد؟

در بیان ارزیابی و تحلیل وضعیت پژوهش و فناوری ایران، علیرغم وجود ظرفیت های اساسی در بخش آموزش، پژوهش و فناوری کشور، متاسفانه در بخش صنعت شاهد نارسایی های عدیده ای هستیم که نشانگر آن است ارتباط تعاملی، تناسبی و توازنی بین نظام های تولید علم و دانش و فناوری و نظام های تولید صنعتی در کشور بسیار ناهماهنگ است. مهمترین مشکل برنامه ششم توسعه کشور آن است که این برنامه بر مبنای الزامات و اولویت های مهم انقلاب صنعتی چهارم طراحی نشده است، بنابراین ما در برنامه توسعه ششم هنوز تصویری از پژوهش و فناوری در نظر داریم که متعلق به انقلاب صنعتی دوم و در موارد محدودی سوم است اما با پیچیدگی های انقلاب صنعتی چهارم، فاصله زیادی دارد؛ موضوعی که برای ورود ایران به انقلاب صنعتی چهارم موانع متعددی ایجاد خواهد کرد.

از جمله این مشکلات، تمرکز بر ساخت و خودکفایی قطعات و پژوهش های منفصل و جزیره ای، تاکید بر ساخت ماشین آلات خارجی، ضعف آینده پژوهشی و تمرکز بر مهندسی معکوس، اولویت دادن به تحقیقات کاربردی و فقدان تحقیقات بنیادی، حاکم بودن روح و زیرساخت های نسل دوم صنعت، عدم استفاده از R&D و کاربست رویکردهای نوین R&D ، فقدان نظام جامع سیاست گذاری برای ورود به انقلاب صنعتی نسل 4 و ضعف زیرساخت های نظام اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی ورود به نسل 4.

در نتیجه این بستر علم و فناوری در ایران ما شاهد عدم امکان بهره برداری از ظرفیت ملی برای ورود به انقلاب جدید، وابستگی بیشتر فنی و مهندسی و انسانی و اقتصادی کشور و مراکز تحقیقاتی و فرار مغزها در کشور هستیم.

در نتیجه باید گفت که انقلاب صنعتی چهارم، یک نظریه صرف نیست، بلکه یک واقعیت در حال ظهور است که منشاء تغییرات فراوانی در حوزه های حکمرانی دولتی و ساختارهای اقتصادی و اجتماعی و آموزشی خواهد شد. در چنین ساختاری ماهیت و هویت دولت-ملت تغییر اساسی خواهد یافت. در چنین انقلابی، اینترنت و داده کاوی در قالب پروژه های مرتبط با "داده های بزرگ – Big Data" و نظام بلاکچین سهم مهمی در ارزش آفرینی اقتصادی دارد.

در انقلاب صنعتی چهارم، جهانی دیجیتالی تر، مرتبط تر، منعطف تر و پاسخگوتر در حال شکل گیری و توسعه است. مهم تر از همه، انقلاب صنعتی چهارم یک پدیده فنی و مهندسی و فناوری نیست، بلکه یک پارادایم نوین زندگی با مبانی و نظریه های جدید از اقتصاد، جامعه شناسی، روان شناسی، تعلیم و تربیت و مدیریت است، با ویژگی های منحصر به فردی که مستمرا در حال ظهور است.